Γ. Σεφέρης – Για τα Κόμματα και την Δικτατορία

Γ. Σεφέρη Ο Γ. Σεφέρης από νωρίς, όπως λέγει, αποξενώθηκε από τα «κομματικά» και η «αποστροφή που [αισθανόταν] για τους ελλαδικούς κομματικούς τρόπους» ίσως να ήταν αυτή που τον έκανε να απέχει από την πολιτική δράση. Πολλοί μάλιστα τον κατηγόρησαν για αυτό. Πάντως όποιος χαρακτηρισμός θα ήταν άδικος χωρίς να διαβάσει κανείς τα κείμενά του:

Όσο για μένα, άρχισα να νιώθω την αποξένωση από τα ελλαδικά κομματικά αρκετά νωρίς από το τέλος του κινήματος του `35. Υπογραμμίζω τη λέξη: κομματικά. Από τότε, μόνο σε δυο γεγονότα της ιστορίας μας δόθηκα ολόκληρος, ψυχή και σώμα: στον περασμένο πόλεμο και στο θέμα της Κύπρου. Και στα δυο είδα μεγάλα ξυπνήματα και τρύγησα κάμποσες πικρές εμπειρίες. Και τώρα, αφού πέρασα μια ολόκληρη ζωή κλυδωνισμένη από στρατιωτικά κινήματα, δικτατορίες, μεταπολιτεύσεις, εξάρσεις, ολέθρους και απογνώσεις, αφού τα έζησα όλα αυτά, κατάσαρκα θα μπορούσα να πω, σαν Υπηρέτης του Κράτους, βρίσκω πως είναι θλιβερό και βαρύ, καθώς προχωρούν τα χρόνια, να καταλήγω στο συμπέρασμα πως δεν έχουμε προκόψει ούτε μια γραμμή σʼ αυτά τα ζητήματα. Κι όταν ένας τόπος δε δείχνει προκοπή μέσα σε σαράντα χρόνια, αυτό σημαίνει πως πέφτει κατακόρυφα. [...]

Ωστόσο συλλογίζομαι συχνά εκείνον τον...
άλλο συναισθηματικό χαρακτήρα, τον παλιό δάσκαλό μου, τον Μακρυγιάννη· τον παραφράζω: Ως τώρα όλοι βαλθήκαμε να καταβροχθίσουμε την Ελλάδα· η στάθμη αυτής της τροφοδοσίας ολοένα κατεβαίνει· σε λίγο θα αρχίσει να μας τρώει εκείνη.

Μιλώντας όπως μιλώ, έχω στο νου μου όλα τα κομματικά συμπτώματά μας, από άκρα σε άκρα, δεξιά ή αριστερά, όπου κι αν εκδηλώνουνται. Δε μου φταίνε οι θεσμοί και τα πολιτικά συστήματα· μου φταίει το δαιμόνιο που έχουμε να εξευτελίζουμε τον κάθε θεσμό και το κάθε σύστημα, και να σκεπάζουμε τα καμώματά μας με ρητορείες. «Δε γίνεται πολιτική με την αγιαστούρα». Το άκουσα πολλές φορές. Δεν έχω καμιά συμπάθεια για τον πουριτανισμό. Αλλά… Λυπούμαι που δεν εξηγούμαι γλυκότερα.

«Μα δεν πρέπει να βοηθήσουμε;» θα ρωτήσουν. Ασφαλώς πρέπει. Δεν είμαι αρμόδιος να κηρύξω κανόνες γενικής συμπεριφοράς. Όμως, προσωπικά, πιστεύω πως βοηθά κανείς καλύτερα κάνοντας τη δουλειά που του έδωσε ο θεός να κάνει σʼ αυτή τη σύντομη ύπαρξή μας, όσο μπορεί πιο τίμια και πιο παστρικά. Όχι ρίχνοντας τροφή στον κομματικό σάλαγο.

[...] Η αποστροφή που αισθάνομαι για τους ελλαδικούς κομματικούς τρόπους είναι ανείπωτη. Κι επειδή το καθετί είναι εκμεταλλεύσιμο κομματικά, δεν εννοώ να κάνω τίποτε που θα μπορούσε να ενισχύσει αυτόν τον ανεκδιήγητο κολλυβισμό. Είναι άραγε τούτο κλείσιμο στον εαυτό μου; Δεν το πιστεύω.

Γιώργος Σεφέρης
Η συνομιλία με τον Φαβρίκιο, 1966
Έτσι και στα χρόνια της δικτατορίας επέλεξε τη σιωπή και αρνήθηκε να δημοσιεύσει οτιδήποτε στην Ελλάδα όσο επικρατούσε η ανελευθερία. Στις 28 Μαρτίου του 1969 αποφασίζει όμως να λύσει την σιωπή του με μια δήλωση στο BBC κατά της Χούντας που αν και κάποιοι την χαρακτήρισαν ήπια, δημιούργησε αίσθηση και έτσι έχασε την ιδιότητα του πρεύσβεως επί τιμή καθώς και το διπλωματικό διαβατήριο του:

«Πάει καιρὸς ποὺ πῆρα τὴν ἀπόφαση νὰ κρατηθῶ ἔξω ἀπὸ τὰ πολιτικὰ τοῦ τόπου. Προσπάθησα ἄλλοτε νὰ τὸ ἐξηγήσω. Αὐτὸ δὲ σημαίνει διόλου πὼς μοῦ εἶναι ἀδιάφορη ἡ πολιτικὴ ζωή μας. Ἔτσι, ἀπὸ τὰ χρόνια ἐκεῖνα, ὡς τώρα τελευταῖα, ἔπαψα κατὰ κανόνα νὰ ἀγγίζω τέτοια θέματα· ἐξάλλου τὰ ὅσα δημοσίεψα ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 1967 καὶ ἡ κατοπινὴ στάση μου – δὲν ἔχω δημοσιέψει τίποτα στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τότε ποὺ φιμώθηκε ἡ ἐλευθερία – ἔδειχναν, μοῦ φαίνεται, ἀρκετὰ καθαρὰ τὴ σκέψη μου.

Μολαταῦτα, μῆνες τώρα, αἰσθάνομαι μέσα μου καὶ γύρω μου, ὁλοένα πιὸ ἐπιτακτικά, τὸ χρέος νὰ πῶ ἕνα λόγο γιὰ τὴ σημερινὴ κατάστασή μας. Μὲ ὅλη τὴ δυνατὴ συντομία, νὰ τί θὰ ἔλεγα:

Κλείνουν δυὸ χρόνια ποὺ μᾶς ἔχει ἐπιβληθεῖ ἕνα καθεστὼς ὁλωσδιόλου ἀντίθετο μὲ τὰ ἰδεώδη γιὰ τὰ ὁποῖα πολέμησε ὁ κόσμος μας καὶ τόσο περίλαμπρα ὁ λαός μας στὸν τελευταῖο παγκόσμιο πόλεμο. Εἶναι μία κατάσταση ὑποχρεωτικῆς νάρκης, ὅπου ὅσες πνευματικὲς ἀξίες κατορθώσαμε νὰ κρατήσουμε ζωντανές, μὲ πόνους καὶ μὲ κόπους, πᾶνε κι αὐτὲς νὰ καταποντιστοῦν μέσα στὰ ἑλώδη στεκούμενα νερά. Δὲ θὰ μοῦ ἦταν δύσκολο νὰ καταλάβω πῶς τέτοιες ζημιὲς δὲ λογαριάζουν πάρα πολὺ γιὰ ὁρισμένους ἀνθρώπους.

Δυστυχῶς δὲν πρόκειται μόνον γι᾿ αὐτὸ τὸν κίνδυνο. Ὅλοι πιὰ τὸ διδάχτηκαν καὶ τὸ ξέρουν πὼς στὶς δικτατορικὲς καταστάσεις ἡ ἀρχὴ μπορεῖ νὰ μοιάζει εὔκολη, ὅμως ἡ τραγωδία περιμένει ἀναπότρεπτη στὸ τέλος. Τὸ δράμα αὐτοῦ τοῦ τέλους μᾶς βασανίζει, συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα, ὅπως στοὺς παμπάλαιους χοροὺς τοῦ Αἰσχύλου. Ὅσο μένει ἡ ἀνωμαλία, τόσο προχωρεῖ τὸ κακό.

Εἶμαι ἕνας ἄνθρωπος χωρὶς κανένα ἀπολύτως πολιτικὸ δεσμὸ καί, μπορῶ νὰ τὸ πῶ, μιλῶ χωρὶς φόβο καὶ χωρὶς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τὸν γκρεμὸ ὅπου μᾶς ὁδηγεῖ ἡ καταπίεση ποὺ κάλυψε τὸν τόπο. Αὐτὴ ἡ ἀνωμαλία πρέπει νὰ σταματήσει. Εἶναι ἐθνικὴ ἐπιταγή.

Τώρα ξαναγυρίζω στὴ σιωπή μου. Παρακαλῶ τὸ Θεὸ νὰ μὴ μὲ φέρει ἄλλη φορὰ σὲ παρόμοια ἀνάγκη νὰ ξαναμιλήσω»

O Γ. Σεφέρης στο BBC

Θα μπορούσα να αφήσω τα λόγια του μεγάλου ποιητή ασχολίαστα, αλλά πιστεύω πως αξίζει κανείς να σκεφτεί κατά πόσο έχουν σχέση αυτά τα λόγια με το σήμερα, ένα σήμερα που βιώνουμε εμείς.
Ίσως ο όρος δικτατορία να μην είναι θεμιτός από κάποιους (μαζί με τους πολλούς άσχημους συνειρμούς) ώστε να περιγραφεί το σημερινό πολιτικό καθεστώς, παρότι η κατάλυση του συντάγματος, ο συγκεντρωτισμός και η μη διάκριση των εξουσιών είναι σχεδόν γεγονός. Από την άλλη, όροι όπως Κομματοκρατία και Χρεοκρατία έχουν και αυτοί δυστυχώς πολλά ερείσματα. Αυτό που είναι όμως η αλήθεια είναι πως ο όρος Δημοκρατία μόνο καταχρηστικά χρησιμοποιείται και πως όλοι μας βιώνουμε και θα βιώνουμε τις πολλές φορές οδυνηρές συνέπειες αυτής της κατάχρησης.
Ο Σεφέρης ίσως «σώπασε» και ο λόγος ήταν πως δεν ήθελε να ρίξει τροφή στον κομματικό σάλαγο, δεν ήθελε να ενισχύσει αυτόν τον ανεκδιήγητο κολλυβισμό, καθώς πίστευε πωςτο καθετί είναι εκμεταλλεύσιμο κομματικά. Νομίζω πως αισθάνθηκε μόνος σε αυτή την διαπίστωση και ίσως ότι κάθε μεμονωμένη σύγκρουση μαζί, του θα ενίσχυε τον κομματισμό, με αυτή την άκριτη προσκόλληση σε κόμματα και παρατάξεις, μια προσκόλληση που πηγάζει από έναν σχεδόν ζωώδη καταναλωτισμό….
Πιστεύω πως η ανωμαλία που διέγνωσε ο Σεφέρης δεν σταμάτησε την 17 Νοεμβρίου, μάλλον κρύφτηκε στην ελπίδα και έπειτα φτιασιδώθηκε με την «Δημοκρατία» που πουλούσαν και πουλούν με ρητορείες στα μπαλκόνια και στα παράθυρα. Ίσως είναι ώρα να σταματήσουμε να αγοράζουμε και να καταναλώνουμε αυτή την φενάκη· η Δημοκρατία δεν αγοράζεται αλλά είναι ένα άθλημα που πρέπει να κερδίζεται κάθε στιγμή με αγώνα, από το κάθε άτομο και από την κοινωνία, αλλιώς ας είμαστε άξιοι των επιλογών μας. Δεν μπορώ παρά να κλείσω με τα λόγια του του Σεφέρη:

Βλέπω μπροστά μου τὸν γκρεμὸ ὅπου μᾶς ὁδηγεῖ ἡ καταπίεση ποὺ κάλυψε τὸν τόπο. Αὐτὴ ἡ ἀνωμαλία πρέπει νὰ σταματήσει. Εἶναι ἐθνικὴ ἐπιταγή.

α.α.