Τέλος στην προπαγάνδα της θολοκουλτούρας: Η ελευθερία του λόγου στην Αρχαία Αθήνα

Η Αθήνα είναι το πιο γνωστό παράδειγμα δημοκρατίας. Κάποιες πτυχές της όμως, παραμένουν εντέχνως στο σκοτάδι, ούτως ώστε όσοι παραπέμουν σε αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης να το χρησιμοποιούν κατά βούλησιν. Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσουμε πως πολιτικά δικαιώματα είχαν ΜΟΝΟΝ όσοι προέρχονταν από Αθηναίους γονείς (και με την προϋπόθεση ότι πληρούσαν κάποια κριτήρια όπως το να στρατεύονται, να συμπεριφέρονται κοσμίως και με σεβασμό στους προγόνους τους, να μην είναι κίναιδοι κ.τ.λ), μπορούμε να εξετάσουμε ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα που είχαν, την ελευθερία του λόγου.
Η ελευθερία του λόγου πρέπει να διαχωριστεί στις εξής κατηγορίες:

1.      ισηγορία και παρρησία κατά την καθημερινή ζωή και
2.      ελευθερία του λόγου κατά την διάρκεια των ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ εορτών.
Όσον αφορά στην πρώτη κατηγορία, οι αρχαίοι Αθηναίοι γνώριζαν ότι για να λειτουργήσει μία δημοκρατία σωστά, πρέπει να δίνει το δικαίωμα στους πολίτες της να εκφράζουν τις ιδέες και τις απόψεις τους. Πρέπει όμως να υπάρχουν και ΟΡΙΑ, ούτως ώστε να μην καταντήσει το πολίτευμα σε αυτό που πληρέστατα έγραψε ο Ισοκράτης στον Αρεοπαγιτικό του λόγο, δηλαδή να θεωρούν κάποιοι «τὴν μὲν ἀκολασίαν δημοκρατίαν, τὴν δὲ παρανομίαν ἐλευθερίαν, τὴν δὲ παρρησίαν ἰσονομίαν, τὴν δ' ἐξουσίαν τοῦ ταῦτα ποιεῖν εὐδαιμονίαν, ἀλλὰ μισοῦσα καὶ κολάζουσα τοὺς τοιούτους βελτίους καὶ σωφρονεστέρους ἅπαντας τοὺς πολίτας ἐποίησεν» (μτφρ. [να μην θεωρούν] την ακολασία για δημοκρατία, την παρανομία για ελευθερία, την αμετροέπεια για ισονομία, το δε δικαίωμα του καθενός να τα πράττει αυτά ευδαιμονία, αλλά μισώντας τους [η Πολιτεία] και τιμωρώντας αυτούς, μετέτρεψε τους πολίτες σε καλύτερους και σωφρονέστερους). Για το λόγο αυτό οι Αθηναίοι είχαν τους εξής νόμους (τιθάσσευσης της ελευθερίας του λόγου), περί κακηγορίας (συκοφαντικής δυσφήμισης) :
1.      απαγόρευση της υβρίσεως νεκρού (Δημοσθένους, Κατά Λεπτίνου, 104)
2.      απαγόρευση της υβρίσεως οποιουδήποτε σε συγκεκριμένους χώρους (ναοί, Δικαστήρια, δημόσια κτίρια, και κατά την διάρκεια των Θρησκευτικών Εορτών) (Πλουτἀρχου, Σόλωνος Βίος, 21)
3.      απαγόρευση κακηγορίας μέσω της απλής αναφοράς απορρήτων λέξεων, όπως ρίψασπις, ανδροφόνος, πατραλοίας / μητραλοίας, τα συνώνυμα αυτών, και πίθανότατα κατηγορίες όπως ότι είναι δούλος ή γόνος δούλων, είναι νόθος γιος κ.τ.λ. Το έγκλημα αυτό ήταν δηλαδή τρόπον τινά ιδιώνυμο. (Δημοσθένους Λόγος 22, Κατά Ανδροτίωνος, Λυσίου Λόγος 10, Κατά Θεομνήστου)
4.      οποιαδήποτε κατηγορία που δύναται να μειώσει την τιμή και την υπόληψη του προσώπου, μπορούσε να επιφέρει βαρύτατο πρόστιμο και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις ακόμη και ατιμία (Δημοσθένους Κατά Μειδίου 29-31)
5.      οποιαδήποτε περιύβριση του Αρμοδίου και του Αριστογείτονος, ηρώων της Αθηναϊκής Δημοκρατίας (Υπερείδου, Κατά Φιλιππίδου)
Διακρίνουμε λοιπόν έναν.....

συνέχεια

Η ελευθερία του λόγου στην Αρχαία Αθήνα