Το διαδίκτυο ως εργαλείο χειραγώγησης

Με τη χώρα τους να ταλανίζεται από αστυνομική διαφθορά και σκάνδαλα σε όλα τα επίπεδα, οι ηγέτες του Κρεμλίνου αποφάσισαν να αντιδράσουν. Ετοίμασαν ένα νομοσχέδιο για την αστυνομία, το οποίο και ανάρτησαν στο διαδίκτυο. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: 20.000 Ρώσοι το διάβασαν και το σχολίασαν, ενώ πολλοί από αυτούς πρόσφεραν εποικοδομητικές κριτικές και σχόλια.
Αυτό είναι το μέλλον της διακυβέρνησης  στη Ρωσία, σύμφωνα με το Κρεμλίνο. Όπως είχε δηλώσει πριν μερικούς μήνες ο πρόεδρος Medvedev: «Είμαι πεπεισμένος πως σύντομα θα περάσουμε από την αντιπροσωπευτική στην άμεση δημοκρατία, με τη βοήθεια του διαδικτύου».
Με μια πρώτη ματιά,  τέτοιου είδους πρωτοβουλίες μπορεί να μοιάζουν προοδευτικές, φιλελεύθερες, και να βοηθούν στην εικόνα μιας τεχνολογικά «σύγχρονης» κυβέρνησης. Στη πραγματικότητα όμως...
πρόκειται για πολιτικούς θεατρινισμούς που παρακάμπτουν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Μια όχι και τόσο δημοκρατική κοινωνία αντιλαμβάνεται το ρόλο του ίντερνετ στην οικονομική ανάπτυξη, και φοβάται μη τυχόν χαρακτηρισθεί καταπιεστική απέναντι στην ελευθερία του τύπου, έτσι προχωρά στην ανεύρεση εξελιγμένων μορφών ελέγχου του, παρά στην απαγόρευση της πρόσβασης σε αυτό.
Τα τελευταία χρόνια ο Medvedev είναι σίγουρος πως η τεχνολογία θα σώσει τη χώρα του. Όταν δεν ανεβάζει βίντεο, ή δεν συζητά για μια ρωσική εκδοχή της κοιλάδας της σιλικόνης, συχνάζει στο Twitter, και κομπάζει για την αγάπη του προς τα γκάτζετς. Μετά την πρώτη είσοδο του προέδρου στο Twitter, οι Ρώσοι πολιτικοί το αγκάλιασαν με θέρμη. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Medvedev, η κοινωνική δικτύωση και το μπλόγκιγκ, θα επιτρέψει στους πολιτικούς να έχουν καλύτερη και πιο άμεση επαφή με τους ψηφοφόρους  και τις ανάγκες τους.
Υπάρχουν όμως και κάποιες άλλου είδους εξελίξεις που αφήνουν να υπονοηθεί το ποιο θα είναι το μέλλον της άμεσης δημοκρατίας στη Ρωσία. Μια νέα τηλεοπτική πολιτική εκπομπή, «η μονομαχία», επιτρέπει στους τηλεθεατές να ψηφίζουν μέσω SMS για το ποιος κερδίζει στην αντιπαράθεση που παρακολουθούν στις οθόνες. Επίσης, το Κρεμλίνο έχει στήσει μια ιστοσελίδα όπου εκμεταλλεύεται τη συνεισφορά των χρηστών, προκειμένου να διαμορφωθεί η ιδεολογία του. Το τελευταίο διάστημα, οι μπλόγκερς που στηρίζουν τον Putin άρχισαν να χαρακτηρίζουν τη χώρα τους ως «καθεστώς δημοψηφισμάτων». Τι θα ακολουθήσει άραγε; Εκλογές σε στυλ American Idol;
Όλα αυτά δεν είναι ένδειξη πως η Ρωσία αποβάλλει το σοβιετικό της παρελθόν; Όχι. Για το Κρεμλίνο, το διαδίκτυο αποτελεί ένα νέο εργαλείο για μια παλιά τεχνική, την φιλελευθεροποίηση χωρίς τη δημοκρατικοποίηση. Εδώ και αρκετά χρόνια, η κυβέρνηση συστήνει και χρηματοδοτεί διάφορα όργανα κοινωνικής πολιτικής τα οποία όμως οι υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χαρακτηρίζουν ως προπέτασμα καπνού. Μπορεί δηλαδή το Κρεμλίνο να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για να δημιουργήσει μια παρωδία της πολιτικής διαδικασίας. Μπορεί δηλαδή να δέχεται απόψεις σχετικά με ένα νέο νομοσχέδιο, όμως η τελική απόφαση θα παρθεί από τη Δούμα, στην οποία η πλειοψηφία των βουλευτών ανήκει στο κυβερνών κόμμα. Πολλοί παρατηρητές πιστεύουν πως οι εκλογές είναι στημένες. Οι περιφερειάρχες δεν εκλέγονται αλλά διορίζονται από τον πρόεδρο. Οι ΜΚΟ δέχονται παρενόχληση. Και πολλοί αγωνιστές δημοσιογράφοι δολοφονούνται. Όμως, τουλάχιστον μπορεί κάποιος να μιλήσει για όλα αυτά σε κάποιο μπλόγκ, ή να κάνει tweet τον πρόεδρο…
Με τα συμβατικά ΜΜΕ να βρίσκονται υπό τον στενό έλεγχο της κυβέρνησης, το ρωσικό ίντερνετ είναι πραγματικά ελεύθερο, με μια ζωντανή  μπλογκόσφαιρα και ένα ζωηρό κοινωνικό δίκτυο. Η εντύπωση που κυριαρχεί είναι πως όλη η διαφωνία που δημοσιοποιείται στον κυβερνοχώρο, μπορεί στο τέλος να βλάψει το Κρεμλίνο. Υπάρχουν βάσιμες ελπίδες για έναν νέου τύπου ψηφιακό ακτιβισμό.
Αν είναι έτσι, γιατί αφήνει το Κρεμλίνο τόση διαδικτυακή ελευθερία; Μια απάντηση είναι πως τα απολυταρχικά καθεστώτα υπολογίζουν ότι η διευκόλυνση της ηλεκτρονικής διαφωνίας είναι προτιμότερη από την απαγόρευσή της. Μπορεί δηλαδή να χρησιμεύει ως βαλβίδα ασφαλείας δίνοντας τη ψευδαίσθηση ελευθερίας χωρίς τη πραγματικότητα της εκπροσώπησης. Η ανοχή της ψηφιακής διαφωνίας επιτρέπει στις αρχές να μετράνε το μέγεθος της αντιπολίτευσης. Αυτή ίσως  να είναι και η αιτία που το Ιράν δεν έκλεισε το ίντερνετ στη περίοδο ταραχών που ακολούθησε τις τελευταίες εκλογές . Η ενασχόληση των διαφωνούντων με το διαδίκτυο, μάλλον τους απέτρεψε από το να βγουν στους δρόμους.
Σύμφωνα με την Rebecca MacKinnon, του  New America Foundation, υπάρχει ο «…διαδικτυακός απολυταρχισμός, στον οποίο ο μέσος πολίτης με πρόσβαση στο διαδίκτυο έχει μεγαλύτερη αίσθηση ελευθερίας… με τρόπους που δεν ήταν εφικτοί σε καθεστώτα κλασικής απολυταρχίας. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει ούτε και τώρα κάποια εγγύηση ατομικών ελευθεριών ή και δικαιωμάτων».
Όλες σχεδόν οι καταπιεστικές κυβερνήσεις έχουν αρχίσει να αναμορφώνουν το διαδίκτυο, που θεμελιωδώς είναι φιλελεύθερο, σύμφωνα με τις απαιτήσεις τους. Το Κρεμλίνο δεν το βλέπει ως εργαλείο δημοκρατίας, αλλά σαν παραθυράκι μέσα από το οποίο προβάλλει μια δεύτερη εικόνα του, μια πολιτική δεύτερη ζωή, που μοιάζει ζωντανή και πληθωρική, αλλά είναι εντέλει κακέκτυπο.
S.A.-The Christian Science Monitor