Οι Ελληνιδές και το Έπος του 40.."Επειδή μόνο οι Ελληνίδες μάνες γεννούν Ήρωες"...

Του ΑΠ. Π. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ

H 28η Οκτωβρίου αποτελεί, όντως, την κορυφαία Εποποιΐα μας των νεωτέρων χρόνων, ισάξια των λοιπών, όπως του ‘21 κ.ά., με διεθνή, μάλιστα, εμβέλεια, σχετικά με τα αποτελέσματα και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Για τη μεγάλη αυτή σημασία, τους επωνύμους συντελεστές της, καθώς και για τα συντριπτικά επιτεύγματα, έχουν λεχθεί ήδη και θ’ ακουσθούν πολλά. Μη λησμονούμε, άλλωστε, ότι: «Τα γαρ το πάλαι μεγάλα ην, τα πολλά αυτών σμικρά γέγονε, τα δε επ’ εμεύ ην μεγάλα, πρότερον ην σμικρά». (Ηρόδ. Α, 5).

Σε τέτοια, λοιπόν, επιτεύγματα συντελούν και οι....
πλείστοι και «Άγνωστοι Στρατιώτες» στην πρώτη γραμμή ή και στα μετόπισθεν, ολόκληρος ο λαός, με τον τρόπο τους, όπως, εν προκειμένω, οι Ηπειρώτισσες με κορυφαίες τις γνωστές ως Γυναίκες της Πίνδου, στις οποίες, λόγω της επετείου, θα περιορισθώ.
Η Ηπειρώτισσα γυναίκα έχει διακριθεί ήδη. Γι’ αυτό έχουμε και σχετικό Ψήφισμα στη Δωδώνη, που χορηγούνται σ’ αυτήν και αρκετά δικαιώματα, εν είδει πρώιμου φεμινισμού.

Η δε Ολυμπιάδα, ως μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αποκαλύπτει πολλές ανάλογες αρετές, καθώς και ως Ηπειρώτισσα, από τη θέση εκείνη ως σύζυγος του Φιλίππου Β΄, ενδιαφέρετο και για το Μαντείο και το Θέατρο της Δωδώνης. Κατά τους νεωτέρους δε χρόνους ανεδείχθη, εν πρώτοις ως μάνα, που ανέθρεψε με τον τρόπο της τέτοιους Ηπειρώτες, Ευεργέτες εν γένει, εργάτες ακαταπόνητους, οικονόμους. Λογίους, φιλοπάτριδες Αγωνιστές, ακόμη και Αγίους, παλαιούς και Νεομάρτυρες. Σε πατριωτικούς δε αγώνες, ως άξια σύζυγος, συμπαρίστατο, στον άνδρα, τον ενεθάρρυνε, ακόμη και επιπλήττοντας, μέχρι και να τον αντικαθιστά και σ’ αυτά τα καραούλια.

Το αποκορύφωμα όμως του πατριωτισμού, μέχρι και αυτοθυσίας, αποτελεί ο πασίγνωστος «Χορός του Ζαλόγγου» των 60 περίπου ανωνύμων μανάδων Σουλιωτισσών, «Έχε γεια, καημένε κόσμε, έχε γεια γλυκιά ζωή...», τις οποίες, εν τούτοις, κάποια δημοσιογράφος των καιρών μας χαρακτήρισε, περίπου «ανόητες»!

― Ηχηρό παρόν έδωσαν οι Ηπειρώτισσες και κατά τον Απελευθερωτικό Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο (1912-13), όπου και Καπετάνισσες διακρίθηκαν, όπως η Λάμπρω η Κοσμηριώτισσα και η Μαρία Ναστούλη, γνωστή ως Κώστα Κίτσαινα.

Επίσης γυναίκες από τα Τερίτσανα, ως πρόδρομοι των Γυναικών της Πίνδου, ανέβασαν πυροβόλα-ορειβατικά και βλήματα στα «Δυο βουνά της Ολύτσικας», απ’ όπου οι στρατιώτες μας εξουδετέρωσαν ιδίως το οχυρό της Μανωλιάσσας και υποβάθμισαν την απόρθητη γραμμή Μπιζανίου. Ακόμη και στις Μυστικές Υπηρεσίες των Ιωαννίνων Γιαννιώτισσες και άλλες, προσέφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες, με άντληση και μεταφορά πληροφοριών από τον εχθρό στον Ελληνικό Στρατό κλπ. Συνέβαλαν έτσι στη συντόμευση απελευθερώσεως των Ιωαννίνων και του μεγίστου μέρους της ενιαίας Ηπείρου, μέχρι και τη Χιμάρα - Τεπελένι - Κλεισούρα κλπ.

Στις 6.5.1913, με το πρώτο άκουσμα για τα καταχθόνια σχέδια για βιαία και πέραν κάθε δικαίου, πρωτοφανή αυθαίρετη απόσπαση του Β. τμήματος της διπλωματικά κληθείσης έπειτα «Β. Ηπείρου (6.5.1913), νεαρή διδασκάλισσα, με τις μαθήτριές της στην ελεύθερη τότε Πρεμετή, υποδεχομένη τον Διάδοχο Γεώργιο, επεσήμανε μεταξύ άλλων, στην προσφώνησή της: «Μας φοβίζει η διάδοσις ότι ασπλάχνως και απανθρώπως πρόκειται ν’ αποσπάσουν την Πρεμετήν από τους κόλπους της Μητρός Ελλάδος και αποδώσουν εις άλλους, οίτινες επί 5 αιώνας ειργάσαντο κατά παντός Χριστιανού. Δεν αρκούν όσα υπέστημεν επί τόσους αιώνας;... Θα προτιμήσωμεν να ταφώμεν, παρά να υποκύψωμεν. Οι άνδρες μας θα κάμουν το καθήκον των. Δεν θα είναι άνδρες μας, εάν δεν λάβουν το όπλον και τρέξουν προς απελευθέρωσιν χιλιάδων αδελφών μας εις Βεράτιον και Αυλώνα. Και ημείς αι γυναίκες, χωρίς ν’ ακούσωμεν ουδεμίαν απαγορευτικήν διαταγήν, θα πράξωμεν το καθήκον μας. Θα γεννήσωμεν και άλλο Ζάλογγον...».

Και κατά τον 8άμηνον επικόν Αυτονομιακόν Αγώνα της Β. Ηπείρου (1914), οι αγωνίστριες ΒΗπειρώτισσες, έδειξαν την παρουσία τους με πολυπληθέστερες και πιο οργανωμένες δραστηριότητες, ακόμη και με αρκετά θύματα.

Ήδη στην Κορυτσά ο Ιερός Λόχος των γυναικών αριθμούσαν περί τις 1200. Στην πρώτη εξέγερση των Κορυτσαίων (1933.14), μεταξύ των 114 θυμάτων, οι 27 ήσαν γυναίκες. Στην αιματηρή μάχη Πήλιουρη Χιμάρας (9.4.1914) «συνεπολεμησαν μαζί με τους άνδρες, ακόμη και γυναίκες και οι γέροντες, από τα περίχωρα και έτσι απώθησαν τους Αλβανούς...».

Στην Αθήνα οργανώθηκε η «Ηπειρωτική Επιτροπή (Εθελοντριών) Δεσποινίδων». Ψυχή της ήτο η Λίνα Σπ. Λάμπρου (έπειτα σύζ. Π. Τσαλδάρη) και λοιπά μέλη του Δ.Σ., που ανήκαν σε ιστορικές Ηπειρωτικές Οικογένειες, όπως οι: Ελένη Π. Δαγκλή (Πρόεδρος), Σοφία Φ. Πάλλη, Νινή Α. Αραβαντινού, Χριστίνα Π. Δαγκλή, Ασπασία Β(Μπ)ότσαρη, Αικατερ. Π. Κουτσαλέξη, Νέλλη Β. Μελά.

Μεταξύ των σκοπών της Επιτροπής ήτο «Η συλλογή εράνων προς ανακούφισιν των Ηπειρωτικών πληθυσμών, (λόγω της ιδιόρρυθμης εμπολέμου καταστάσεως), εν συνεννοήσει μετά της εν Ιωαννίνοις Επιτροπής...».

Αξιοσημείωτη, τέλος για την περίοδο αυτή είναι και η γόνος μιας άλλης ιστορικής οικογένειας, των Μπαλάνων, η Λουκία συζ. του Αντ. Ζυγομαλά, γόνος βυζαντινής οικογενείας Αττικής. Αυτοί, αφού απώλεσαν τον μοναχογιό τους, Ανδρέα, λοχαγό και εθελοντή στη μάχη Νιβίτσης, παρά τη Χιμάρα (31.7.14), του απένειμαν τις δέουσες τιμές στα Ιωάννινα και στην νυν Αυλώνα Αττικής. Εκεί ετάφη σε οικογενειακό τάφο. Έκτισαν και Ναό, αφιερωμένο για ευνοήτους λόγους στους Αγίους Αντώνιο και Ανδρέα. Κατόπιν η Λουκία ηνάλωσε την υπόλοιπη ζωή της σε ίδρυση και λειτουργία ευαγών ιδρυμάτων (Λαϊκής Τέχνης κλπ.), κυρίως στα Μεσόγαια Αττικής, όπως μαρτυρεί και το σχετικό Μουσείο στην Αυλώνα. Οι Γυναίκες της Πίνδου. Το τιμητικό αυτό όνομα ανήκει σ’ όλες τις γυναίκες εκατέρωθεν της Πίνδου. Επεκράτησε όμως πιο πολύ στις Ζαγορίσιες γυναίκες, ως πληθέστερες, αλλά και από τις πρώτες ώρες της (Βορειο)Ηπειρωτικής Εποποιΐας του 1940-41 ευρέθησαν αντιμέτωπες και ετάχθησαν στο πλευρό των αγωνιζομένων στρατιωτών μας Ανατολικά της Πίνδου, μεταξύ Κονίτσης και Μετσόβου.

Το Μέτωπο αυτό, ήτο δυσπρόσιτο γεωγραφικά, αλλά και αιφνιδιαστικά. Διότι η κυρία προβλεφθείσα και προετοιμασθείσα άμυνα του Χαραλ. Κατσιμήτρου, Δ/τού της Ηπειρωτικής VIII Μεραρχίας και του Επιτελείου του ήτο η γνωστή ως Γραμμή Καλπακίου, ως άμεσος στόχος του εχθρού, του οποίου άμεσος στόχος ήτο τα Ιωάννινα «για καφέ»! Το δυτικό Μέτωπο, της Θεσπρωτίας εκάμφθη προσωρινά, με τη βοήθεια των Μουσουλμάνων Τσάμηδων.

Ενδεικτικά ονόματα.
Εις Μνημόσυνο λοιπόν αιώνιο για τις αθάνατες αυτές Γυναίκες της Πίνδου, ισχυρό δείγμα συμβολής της Ελληνίδας, εν γένει, στους υπέρ της Ελευθερίας Αγώνες, σημειώνομε στη συνέχεια, ενδεικτικά, τα πιο γνωστά ονόματά τους, την καταγωγή και μαρτυρίες του, πολλά ειλημένα και από το ομώνυμο βιβλίο της Ελευθερίας Τζιάλλα-Μάντζιου: Απέργη Χρυσάνθη, δασκάλα, Βουτζάτη Ανθούλα, Γιώτα Ευαγγελή, Γκριμότση - Κίση Ευδοξία, Μουτζούλη Αθηνά (Φούρκα), Γκουβέλη Ασπασία (Φούρκα), Ζιώγα Ασπασία (Φούρκα), Ιωαννίδη Φρόσω (Τσεπέλοβο), Καραγιάννη Ανδρομάχη (Ασπράγγελοι), Καψάλη Αρτεμισία, Τζιμοράγκα Ευαγγελή, Φασούλη Αγόρω (Λυκόρραχη), Φράγκου Ζωίτσα (Φούρκα Κονίτσης).

Από τις αναμνήσεις του ο Συντ/ρχης Δ/τής του Πυρ/κού υποτομέως (Κάτω Σουδενών-Πεδινών) Ασημακόπουλος σώζει και τα παρακάτω ονόματα Γυναικών, που βοήθησαν στην ανάβαση μιας Πυροβολαρχίας στο ύψωμα κοντά στον Άγιο Βλάση:

«Κοπέλλες του χωριού (σσ.: προφανώς Κ. Πεδινών): Λευτερία Γ. Θεοδωρίου, Γαλάτεια Ναπ. Τρίψα, Θάλεια Κ. Οικονομίδου, Πανωραία Κ. Τσαντή, Άννα Γ. Κάσκα, κ.ά. Γυναίκες: Μερόπη Χρ. Τουλούπη, Ισμήνη Θ. Καλαντζή, Αθηνά Κυρ. Λευκαδίτη, Αριάδνη Δ. Γόγολου, Θούσια Ανδρέα Βόγλη, Λάκενα Απ. Αρανίτη, Ευρυδίκη Χρ. Γκράζιου, Λουκρητία Παν. Χαχάρη, Ρίνα Κ. Γεωργίου, Θεοδούλα Δ. Νταχρή, Νίκη Θ. Κούλη, Μάνη Γκραμπαλή, Ιππολύτη Σιούσιου, Κλειώ Σκεπαριώτη, Σούλα Χουλιαρά, Πολύμνια Γκαμπαλή, Κυριάκω Γκαμπαλή, Βγένω Σκεπαριώτη και άλλες».

Πολλές, όμως, απ’ αυτές έμειναν ανώνυμες, ή το πολύ με το μικρό τους όνομα, στην ιστορία, όπως τις διασώζει η Άρτεμη Μάτσα σε σχετικό άρθρο: «Η κυρά Ρήνη, από τη Βίτσα, η κυρά Μαρία από το Μονοδέντρι, η κυρά Χρυσάνθη από το Τσεπέλοβο, η κυρά Αγγέλα από το Καπέσοβο, η Λενιώ και η Άρτεμη από τα Ιωάννινα. Όταν απόκαμαν από την κούραση και τον ανήφορο, κοντοστέκονταν λίγο, κοίταζαν προς τις κορυφές και αντλώντας δύναμη από την ιδέα του Χρέους, ξανάρχιζαν το ανέβασμα...».

Ανατολικά της Πίνδου (Δυτική Μακεδονία.)

α) Στο χωριό Ζουζουλή: Αδάμου Τριανταφυλλιά, Γεωργίου Χάιδω, Δημητρίου Ρούσα, Ευαγγέλου Βαγγελή, Ευαγγέλου Γλυκερία, Κωσταρά Αικατερίνη, Λαζοπούλου Ευτυχία, Ντινολάζου Βαγγελή, Παπαβασιλείου Ασημίνα, Παπαθωμά Ευγενία. Στη μεταφορά υπήρχαν και άλλες γυναίκες όπως: Κωστάρα Γ. Ξανθή, Κωστοπούλου Μαρίγκω, Ζήσου Ρισάνω, Παπαδάμου Σουλτάνα και Βασιλική κ.ά.

β)Στο χωριό Εφταχώρι: Βλάχου Τριανταφυλλιά, Ζούτσου Αλεξάνδρα, Τζιάβα Σουλτάνα, Τσαπράζη Κυράτσω. Αυτές, λοιπόν, εν ολίγοις, συγκεντρωτικά και ονομαστικά «Οι Ελληνίδες του ‘40, τα ιερά σύμβολα της Φυλής μας» ένθεν κι εκείθεν» της Πίνδου.

Τις ενθυμούμεθα, όμως, συνήθως, αορίστως κάθε επέτειο της 28ης Οκτωβρίου. Υμνήθηκαν, πάντως ποικιλοτρόπως από λογοτέχνες και άλλους συγγραφείς!

Επί πλέον, στην Ήπειρο από το 1977 καθιερώθηκε και τιμάται στις 20 Ιουλίου στη Φούρκα ως Γιορτή της «Γυναίκας της Πίνδου» και εστήθησαν από δόκιμους γλύπτες και ανάλογα μνημεία, όπως το ομώνυμο στη Φούρκα και η «Ζαγορίσια Γυναίκα», παρά τους Ασπραγγέλους.

Ευχής έργο είναι να τιμώνται αυτές και ευρύτερα ανά το Πανελλήνιο, ιδιαίτερα στους σημερινούς καιρούς μας, που άλλα «Πρότυπα» γυναικών ―μάλλον αρνητικά― προβάλλονται, ενώ, παρά τα 60, σχεδόν, χρόνια, ακόμη χιλιάδες οστά ηρώων Αγωνιστών μας, είναι σκορπισμένα στα ΒΗπειρωτικά βουνά.