Σοσιαλισμός, Πατριωτισμός, Ανθρωπισμός

του Ίωνα Δραγούμη
Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής.Όλες οι τάξεις της κοινωνίας πρέπει να ζήσουν,όλες είναι καταναλώτριες,όχι μόνο οι εργάτες της πολιτείας ή της εξοχής.Αυτοί είναι οι περισσότεροι μα γιατί να μη ζήσουν και οι λιγότεροι;Αλλά είμαι σοσιαλιστής κατά τούτο,ότι γυρεύω και γω μια καινούρια τάξη πραγμάτων,μια καινούρια οικονομία κοινο­τική που να βοηθεί όλους,τους λιγότερους και τους περισσότερους,να ζουν καλά και να υψώνονται όσο μπορούν ηθικά.Δεν είμαι σοσιαλιστής όσο ο σοσιαλισμός ενεργεί για το ισοπέδωμα των ανθρώπων προς τα κάτω. Είμαι σοσιαλιστής όσο ενεργεί ο σοσιαλισμός για το λυτρωμό των ανθρώπων από τα τωρινά κράτη,τους κεφαλαιοκράτες και τους λοιπούς κυρί­ους τους,από τους δεσπότες και τυράννους,όσο ενεργεί για την ελευθερία του κάθε ατόμου να μπορεί να ανεβεί όχι κοι­νωνικά μα ηθικά.Δεν θέλω ο εργάτης να γίνει εργοδότης,ή κεφαλαιού­χος,ή επιχειρηματίας, θέλω να έχει όμως υποφερτή ζωή και να γίνει καλύτερος άνθρωπος,όσο μπορεί,να ανεβεί σε ψη­λότερο ηθικό επίπεδο,να νοιώθει την καταγωγή του την εθνι­κή, το έθνος του,τον εαυτό του και τα άλλα έθνη και τους άλλους ανθρώπους,και να νοιώθει την αλληλεγγύη που τον συνδέει με τους ανθρώπους της δικής του κοινωνίας,με τις άλλες κοινωνίες των ανθρώπων και με τα άλλα άτομα κάθε κοινωνίας ατόμων.Ο άνθρωπος,όπως και τα άλλα ζώα,είναι... «ζώο κοινωνικό» και δεν είναι άτομο.Όσο λαβαίνει βαθύτερη συνείδηση του εαυτού του ο άνθρωπος,τόσο νοιώθει πως δεν είναι άτομο,και υψώνεται σε μια συνείδηση της ανθρωπό­τητας,καταλαβαίνει την αλληλεγγύη,και ενεργεί συμφωνά της.Μα το πρώτο του χρέος είναι να νοιώθει βαθειά τον εαυτό του.Έτσι θα νοιώσει και όλα τα άλλα,όλα τα ανθρώπινα,και έτσι θα γίνει πιο άνθρωπος,γιατί θα αισθάνεται και θα ενερ­γεί στεκόμενος σε ανώτερο επίπεδο.θα πεις: και ο κάθε άνθρωπος,και κείνος λοιπόν που δεν έχει βαθειά συνείδηση του εαυτού του,δεν κάνει τάχα το ίδιο;δε σκέπτεται τον εαυτό του και δεν αναγκάζεται να ζει σε μιαν αλληλεγγύη με τους άλλους ανθρώπους και να ενεργεί σύμ­φωνα;Τι περισσότερο ζητάς εσύ, ο ιδεολόγος;Ζητώ τη συνείδηση.Αυτό μου φαίνεται πως υψώνει τον άν­θρωπο,και τον διακρίνει ακόμη περισσότερο από τους πρώ­τους ανθρώπους και πολύ περισσότερο ακόμη από τα άλλα ζώα.Αλλά φτάνει η συνείδηση,για να υψωθεί ηθικά ένας άνθρω­πος,ένας λαός,μια κοινωνία,η ανθρωπότητα;Είναι τάχα αυτή η ίδια η συνείδηση και ύψωση ηθική;Είναι το ίδιο πράμα;Όχι,αλλά η βαθειά συνείδηση δείχνει στον άνθρωπο πως δεν είναι άτομο παρά έχει μιαν αλληλεγγύη με τους άλλους αν­θρώπους,κοντινούς του και μακρινούς,ζωντανούς και πεθα­μένους,και μελλόμενους ακόμη,και αυτή η εικόνα της αλλη­λεγγύης τον κάνει να νοιώθει τους δεσμούς του και παραδέ­χεται τις αναποδιές του,τις δυσκολίες του και τα δεσμά του ακόμη,τη μικρότητα του με κάποια φωτεινή γαλήνη, πλαταίνει τον εγωισμό του,τον κάνει επιεικέστερο για τους άλλους και σκληρότερο για τον εαυτό του,τον υψώνει από στενό συμφεροντολόγο σε ασυμφεροντολόγητο άνθρωπο,αγαθό­τερο για τους άλλους, σημαντικότερο. Και έχοντας πάντα μπροστά του σαν όραμα την εικόνα αυτή της αλληλεγγύης ζώντας μέσα στο φως της,και ενεργεί πια συμφωνά της αναγνωρίζει τα δικαιώματα των άλλων,στεριόνει τον αυτοπε­ριορισμό του και την αυτοκυριαρχία του.Αυτή η εικόνα της αλληλεγγύης,αποτέλεσμα της συνείδησης, έχει απάνω του αγαθοποιά δύναμη προς τους άλλους και ηθοπλαστική δύναμη για τον εαυτό του,του οργανόνει μια ηθική ανθρώπινη χωρίς ανάγκη επιβολής θρησκευτικής.Αυτή η ίδια η αλληλεγγύη καταντά για τους απλοϊκότερους θρησκεία.Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής.Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώ­της.Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νοιώσω τον εαυτό μου άτομο.Από άνθρωπος μιας τάξης με ορισμένα συμφέροντα τάξης γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια,και θέλω μια καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών Από στενός πατριώτης,γίνομαι εθνικιστής,με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών,γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν,και έχω τη συνείδηση τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές,που με τις αντιθέσεις τους,με τις αντιλήψεις τους,υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια.Από άτομο γίνομαι άνθρωπος.Από τη στενή αλληλεγγύη, την ασυνείδητη,τη λεγόμενη αλληλοβοήθεια,φτάνω στην έννοια της αληθινής της πλατειάς αλληλεγγύης,της ανθρώπινης,και ζω και ενεργώ σύμφωνά της.Άμα φτάσω στην κατανόηση αυτής της ανθρώπινης αλληλεγγύης,άμα ιδώ καθαρά την εικόνα της,αυτή πια με σπρώχνει, και άθελα μου,στις καλές στις φωτεινές πράξεις,με βάζει σε μια πειθαρχία ζωής σύμφωνης με τον εαυτό της,με οργανώνει για μια ζωή σε υψηλό ηθικό επίπεδο.Ίων Δραγούμης-Φύλλα Ημερολογίου,Στ',18 Μαρτίου 1919