Οι άγνωστες πρωτιές στην ιστορία της Αυτοδιοίκησης

Με τις δημοτικές εκλογές του 1934 είναι συνδεδεμένη η πρώτη ενεργή ανάμειξη της Ελληνίδας με τα κοινά, με την προσέλευση στις κάλπες να είναι προαιρετική.

Oταν κάποιος αναφέρεται στα πρώτα βήματα της Ελληνίδας σε αντιπροσωπευτικούς θεσμούς της δημοκρατίας, μιλά συνήθως για την Ελένη Σκούρα και τη Λίνα Τσαλδάρη. Είναι οι πρώτες γυναίκες που αναδείχτηκαν στα αξιώματα βουλευτή (1953) και υπουργού (1956), αντίστοιχα.
Η αλήθεια, όμως, είναι ότι η πρώτη ενεργή ανάμειξη της Ελληνίδας με τα κοινά είναι συνδεδεμένη με τις δημοτικές εκλογές και την τοπική αυτοδιοίκηση.
Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 1934 πρωτοψήφισαν οι κυρίες. Στον Δήμο Αμαλιάδας, αμέσως μετά την απελευθέρωση της πόλης από τους Γερμανούς, αναδείχτηκε η πρώτη γυναίκα δήμαρχος, η Μαρίκα Μπότση - Τσαπαλίρα. Και στον Δήμο Κέρκυρας, το 1956, εκλέχτηκε με όλη την τυπική διαδικασία η Μαρία Δεσύλλα - Καποδίστρια.

Υπάρχουν πτυχές της δημοτικής ιστορίας, που... στην επίσημη ιστορία ή τη λαϊκή δοξασία έχουν αποτυπωθεί διαφορετικά απ’ ό,τι στην πραγματικότητα. Κατά κόρον γίνεται λόγος για τον πρώτο «κόκκινο δήμαρχο», που ήταν ο Μήτσος Παρτσαλίδης και εκλέχτηκε στην Καβάλα το 1934. Oμως σε αναμετρήσεις για να αναδειχθούν οι ηγεσίες Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καταγράφηκαν νίκες αριστερών υποψηφίων από το 1929, σε Εγκλουβή Λευκάδας, Κοξαρέ Ρεθύμνου και Γύθειο Λακωνίας.

Συγχύσεις υπάρχουν και σχετικά με την ονομασία οδών και πλατειών. Η οδός Πανεπιστημίου λέγεται οδός Ελευθερίου Βενιζέλου. Αλλά και η οδός Σταδίου ονομάστηκε αμέσως μετά τον πόλεμο σε οδό Τσόρτσιλ. Η πλατεία Αγάμων έγινε πλατεία Αμερικής. Αλλά και η πλατεία Κολιάτσου είχε αλλάξει σε πλατεία Αυστραλίας.

Στις δημοτικές τις 11ης Φεβρουαρίου του 1934
Δικαίωμα ψήφου σε γυναίκες πάνω από 30 χρόνων και με απολυτήριο δημοτικού

Οι δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934 ήταν οι πρώτες που στις κάλπες θα προσέρχονταν και γυναίκες. Η προσέλευση ήταν προαιρετική και αφορούσε μόνο το εκλέγειν και όχι το εκλέγεσθαι. Επιπροσθέτως, το δικαίωμα δόθηκε μόνο σε όσες:

* Είχαν συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας τους.
* Διέθεταν τουλάχιστον απολυτήριο δημοτικού.

Στους εκλογικούς καταλόγους γράφτηκαν μόλις 2.655 κυρίες, από τις οποίες ψήφισαν τελικά 493.

Χαρακτηριστική για το κλίμα της εποχής ήταν η άρνηση της ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη να ψηφίσει. Είχε πει, μάλιστα, πως ψήφο θέλουν μόνο όσες είναι άσχημες και αποφεύγουν να κάνουν παιδιά.

Πρώτη δήμαρχος στην Ελλάδα αναδείχτηκε στην Αμαλιάδα και ήταν η φαρμακοποιός Μαρίκα Μπότση - Τσαπαλίρα.

Γεννήθηκε το 1904. Δραστηριοποιήθηκε στον Σοσιαλιστικό Ομιλο Γυναικών και σπούδασε στη Φαρμακευτική Σχολή Αθηνών και έπειτα στο Μικροβιολογικό Εργαστήριο. Το 1927 παρακολούθησε μαθήματα Αστρονομίας στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών.

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1944, μετά την απελευθέρωση της Αμαλιάδας από τους ναζί, ο λαός εξέλεξε δια βοής 15μελή Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης. Μεταξύ των εκλεγέντων ήταν και η Μαρίκα Μπότση - Τσαπαλίρα. Εξι μέρες αργότερα η Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης υπέδειξε δήμαρχο τη Μαρίκα. Παραιτήθηκε μετά από 101 ημέρες.

Η Μαρία Δεσύλλα - Καποδίστρια ήταν η πρώτη γυναίκα που εκλέχτηκε δήμαρχος με όλες τις διαδικασίες. Αυτό έγινε στην Κέρκυρα το 1956. Ηταν δισεγγονή του Γεωργίου Καποδίστρια, αδελφού του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια.

Γεννήθηκε το 1881 στην Κέρκυρα. Παντρεύτηκε με τον Σταμάτη Δεσύλλα, δήμαρχο της Κέρκυρας. Τον αντικατάστησε το 1956, μετά τον θάνατό του. Συγκεκριμένα, στις αναπληρωματικές εκλογές που ακολούθησαν εξελέγη με 5.365 ψήφους επί συνόλου 10.207. Παρέμεινε στη δημαρχία μέχρι το 1959.

Επιτυχίες των «κόκκινων» σε Λευκάδα, Ρέθυμνο, Γύθειο
Οι Αριστεροί κατατρόπωσαν τους «προύχοντες»

Το 1934 εκλέχτηκαν οι πρώτοι «κόκκινοι δήμαρχοι». Ο Μήτσος Παρτσαλίδης κέρδισε τις εκλογές στην Καβάλα στις 11 Φεβρουαρίου. Στις 12 Μαρτίου, στις επαναληπτικές εκλογές Σερρών, αναδείχτηκε δήμαρχος ο επίσης «κόκκινος» Διονύσης Μενύχτας.

Ισχυρή παρουσία είχε, επίσης, η Αριστερά σε 60 δήμους και κοινότητες.

Η αλήθεια είναι ότι επιτυχίες είχε παρουσιάσει από τις αυτοδιοικητικές εκλογές, που πραγματοποιήθηκαν την Κυριακή 11 Αυγούστου 1929. Ο «Ριζοσπάστης» της εποχής κάνει λόγο για επιτυχίες σε Κοξαρέ, Γύθειο και Εγκλουβή.

Για την Εγκλουβή, που είναι χωριό της ορεινής Λευκάδας, υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες. Εκεί πριν από 81 χρόνια σημειώθηκε εκλογική επιτυχία του «Εργατοαγροτικού Συνδέσμου», με αποτέλεσμα ένα από τα πρώτα αριστερά Κοινοτικά Συμβούλια σε όλη την Ελλάδα.

Στο χωριό λειτουργούσε η δραστήρια Αγροτική Ενωση Εγκλουβής, που μέλη της αποτέλεσαν και τον πυρήνα του ψηφοδελτίου.

Ο συνδυασμός αποτελέστηκε από τον πρόεδρο και τον γραμματέα της Ενωσης, καθώς και από άλλους τρεις φτωχούς αγρότες. Επικεφαλής ήταν ο Σπύρος Κούρτης.

Η αντίπαλη παράταξη, των «προυχόντων», σχημάτισε τον δικό της συνδυασμό. Ακολούθησε σκληρός προεκλογικός αγώνας, με νικητή το εργατοαγροτικό ψηφοδέλτιο.

Μόλις έκλεισαν οι κάλπες και άρχισε η διαλογή, έξω από το εκλογικό τμήμα συγκεντρώθηκαν όλοι οι υποψήφιοι μαζί με πλήθος κατοίκων.

Περασμένα μεσάνυχτα έγιναν γνωστά τα αποτελέσματα στα 150 πρώτα ψηφοδέλτια. Οι «προύχοντες» άρχισαν να αποχωρούν, καθώς ήταν απογοητευτικά γι’ αυτούς. Την ανακοίνωση της τελικής αναμέτρησης ακολούθησαν ουρανομήκεις ζητωκραυγές από τους νικητές.

Οι συγκεντρωμένοι κατευθύνθηκαν στην πλατεία του χωριού χτυπώντας τενεκέδες του πετρελαίου. Εκεί γίνεται ησυχία και οι υποψήφιοι του συνδυασμού λένε μερικά λόγια για την επιτυχία. Συστήνουν στους αγρότες να διαλυθούν ήσυχα. Αυτοί αποχωρούν, ζητωκραυγάζοντας υπέρ του συνδυασμού τους, όπως αναφέρεται σε εφημερίδες της εποχής.

Τα «βαφτίσια» έκαναν οι δημοτικοί άρχοντες
Αθρόες μετονομασίες δρόμων και πλατειών

Δρόμοι και πλατείες της Αθήνας έχουν κατά καιρούς αλλάξει όνομα για λόγους σημαντικούς ή λιγότερο σημαντικούς. Υπάρχουν περιπτώσεις, που το νέο όνομα επικράτησε του παλαιού και άλλες που το παλιό έμεινε ακλόνητο.

Η πλατεία Βικτορίας είχε το όνομα του παλιού δημάρχου της Αθήνας Παναγή Κυριακού (1870-1878). Ομως αυτό ξεχάστηκε. Και έμεινε εκείνο που της δόθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο προς τιμήν της βασίλισσας Βικτορίας της Βρετανίας (1819-1901).

Η πλατεία Αγάμων, στην οδό Πατησίων, μετονομάστηκε σε Αμερικής το 1927 με την υπ’ αριθμό 905 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου. Τιμήθηκε έτσι ο φιλελληνισμός που επέδειξε η πέραν του Ατλαντικού υπερδύναμη.

Η πλατεία Κολιάτσου παρ’ ολίγο να έχανε και αυτή το όνομά της. Το Δημοτικό Συμβούλιο την ήθελε πλατεία Αυστραλίας (κι εδώ λόγω φιλελληνισμού), αλλά δεν έπιασε. Είχε καθιερωθεί από τα μέσα του 19ου αιώνα το όνομα της οικογένειας Κολιάτσου, που έδρασε κατά την Επανάσταση του ‘21 και είχε εκεί τα κτήματά της.

Η οδός Σταδίου μετονομάστηκε σε οδό Τσόρτσιλ αμέσως μετά την απελευθέρωση, το 1945, με απόφαση του δημάρχου Αριστείδη Σκληρού. Πήρε μόνος του την απόφαση, αφού δεν υπήρχε ακόμα Δημοτικό Συμβούλιο. Στη μετεδεκεμβριανή Αθήνα, η τελετή μετονομασίας ήταν πανηγυρική με τη συμμετοχή της βρετανικής πρεσβείας και του στρατηγού Σκόμπι.

Λίγους μήνες αργότερα, για λόγους φιλελληνισμού επίσης, μετονομάστηκε η οδός Βουλής σε οδό Αργεντινής. Με επισημότητα έγινε και σ΄ αυτή την περίπτωση η τελετή της μετονομασίας, παρουσία μελών της κυβέρνησης και του πρεσβευτή της Αργεντινής. Κανείς δεν θυμάται πια την «οδό Τσόρτσιλ» και την «οδό Αργεντινής».

Τον ίδιο χρόνο η οδός Πανεπιστημίου πήρε το επίσημο όνομά της, οδός Ελευθερίου Βενιζέλου. Δεν έλειψαν οι διαμαρτυρίες. Το ζήτημα ανακίνησε με επιστολή της προς το Δημοτικό Συμβούλιο η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Αθηνών, που και παλιότερα είχε αντιταχθεί, αλλά επέμεινε ο Δήμος.

Σε Ελβετίας και Σουηδίας μετονομάστηκαν οι οδοί Αλωπεκής και Σπευσίππου στο Κολωνάκι. Οι αθρόες μετονομασίες οδών και πλατιών της Αθήνας σταμάτησε στα τέλη του 1945, χωρίς να είναι παντελώς άγνωστες και στα χρόνια που ακολούθησαν. Αλλωστε, η ονομασία ενός δρόμου δεν είναι αυτό που θα τιμήσει ένα πρόσωπο, μία χώρα, ένα γεγονός.

ΘΟΔΩΡΗΣ ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ -Έθνος
citypress-gr